SPECJALISTYCZNE USŁUGI OPIEKUŃCZE
Specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi
Organizacja i świadczenie specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi w miejscu zamieszkania należy do zadań zleconych z zakresu administracji rządowej, realizowanych przez gminę. Bezpośrednim organizatorem zadania w gminie może być ośrodek pomocy społecznej lub zadanie to może zostać zlecone podmiotom zewnętrznym.
Wojewoda zapewnia środki na realizację zadania, a także zgodnie z art. 22 pkt 1 i 8 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, ustala sposób realizacji zadania na terenie województwa oraz nadzoruje jego realizację.
PODSTAWA PRAWNA REALIZACJI ZADANIA:
1. art. 8 i 9 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2018 r. poz. 1878 ); 2. art. 18 ust. 1 pkt 3, art. 50 ust. 1 i 2 oraz ust. 7 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2023 r. poz. 901, z późn. zm.); 3. rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 22 września 2005 r. w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych (Dz. U. Nr 189, poz. 1598, z późn. zm.)
ŚWIADCZENIOBIORCY
Specjalistyczne usługi opiekuńcze przeznaczone są dla:
• osób dorosłych, wykazujących zaburzenia wymienione w art. 3 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego:
◦ chorych psychicznie (wykazujących zaburzenia psychotyczne);
◦ upośledzonych umysłowo; ◦ osób wykazujących inne poważne zakłócenia czynności psychicznych, które zgodnie ze stanem wiedzy medycznej zaliczane są do zaburzeń psychicznych, a osoba ta wymaga takiej formy pomocy i opieki niezbędnej do życia w środowisku rodzinnym lub społecznym,
• w wyjątkowych przypadkach dla dzieci i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi, pozbawionych dostępu do zajęć rehabilitacyjnych i rewalidacyjno-wychowawczych, jeśli nie mają możliwości uzyskania dostępu do zajęć świadczonych przez inne zobowiązane podmioty.
Przyznając specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi, należy mieć na względzie zasadę pomocniczości, wynikającą z ustawy o pomocy społecznej, która definiuje pomoc społeczną jako instytucję polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości (art. 2 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej).
Świadczenia, które ustawowo zapewniane są w ramach innych systemów (oświata, ochrona zdrowia), nie mogą być zastępowane świadczeniami z pomocy społecznej.
Sposób realizacji świadczeń w ramach innych systemów określają miedzy innymi rozporządzenia wydane na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 5 oraz art. 127 ust. 19 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 roku – Prawo oświatowe (Dz. U. z 2019 r. poz. 1149 z późn. zm.), a także art. 7 ust. 3 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2018 r. poz. 1878 z późn. zm.).
W dokumentach tych zawarto zasady udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej, organizacji kształcenia oraz prowadzenia zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży (między innymi zaburzonych psychicznie) przez podmioty zobowiązane w ramach systemów innych niż pomoc społeczna.
Upowszechnianie tej wiedzy wśród rodziców zgłaszających się o pomoc dla swoich dzieci pozwoli na uniknięcie wielu nieporozumień dotyczących roli pomocy społecznej w procesie wspierania i rehabilitacji osób z zaburzeniami psychicznymi.
Z uwagi na jasno określone kryteria otrzymywania świadczenia w formie specjalistycznych usług opiekuńczych (rodzaj schorzenia, niewystarczające zaspokojenie potrzeb lub ich niezaspokojenie w ramach innych systemów) ośrodek pomocy społecznej samodzielnie podejmuje decyzję o ich przyznaniu, a zgodnie z § 4 ust 6 rozporządzenia określa również liczbę godzin świadczenia.
Do Wydziału Polityki Społecznej można zgłosić prośbę o akceptację rozpoczęcia SUO w nowym środowisku tylko w przypadkach niejednoznacznych, które wymagają dodatkowej opinii.
Zasadność przyznawania oraz wymiar świadczenia będą szczegółowo analizowane w trakcie kontroli przeprowadzanych przez Wydział Polityki Społecznej.
CEL I ZAKRES SPECJALISTYCZNYCH USŁUG OPIEKUŃCZYCH:
Celem specjalistycznych usług opiekuńczych jest poprawa jakości życia osób z zaburzeniami psychicznymi poprzez:
1. zapewnienie wysokiej jakości specjalistycznej pomocy osobom samotnym z zaburzeniami psychicznymi, w przypadkach gdy są jej pozbawione, oraz osobom, które wymagają takiej pomocy, a rodzina nie może jej zapewnić;
2. pomoc dostosowaną do szczególnych potrzeb osób z zaburzeniami psychicznymi oraz celów postawionych w planach postępowania terapeutyczno-wspierającego, świadczoną przez osoby z odpowiednim wykształceniem i doświadczeniem.
Zakres specjalistycznych usług opiekuńczych obejmuje:
1. uczenie i rozwijanie umiejętności niezbędnych do samodzielnego życia, w tym:
• kształtowanie umiejętności zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i umiejętności społecznego funkcjonowania,
• interwencję i pomoc w życiu w rodzinie,
• pomoc w załatwianiu spraw urzędowych,
• wspieranie i pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, • pomoc w gospodarowaniu pieniędzmi;
2. pielęgnację jako wspieranie procesu leczenia;
3. w wyjątkowych przypadkach rehabilitację fizyczną i usprawnianie zaburzonych funkcji organizmu w zakresie nieobjętym przepisami ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych;
4. pomoc mieszkaniową, w tym:
• w uzyskaniu mieszkania,
• załatwianiu spraw mieszkaniowych,
• kształtowaniu właściwych relacji z sąsiadami i gospodarzem domu;
5. w wyjątkowych przypadkach, po dokonaniu weryfikacji zasobów lokalnych, zapewnienie dzieciom i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi dostępu do zajęć rehabilitacyjnych i rewalidacyjno-wychowawczych jeśli nie mają ich zapewnionych poprzez inne służby.
W przypadku planowania usług wskazanych w punkcie 3 ośrodek powinien dysponować informacją potwierdzającą, że lekarz lub specjalista wskazał zakres tych usług i zakres ten nie jest objęty przepisami ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej.
Natomiast w przypadku usług, o których mowa w punkcie 5 ośrodek powinien dysponować informacją potwierdzającą niedostępność zajęć, które powinny zapewnić właściwe podmioty, i wskazującą przyczyny niemożności uzyskania dostępu do tych zajęć.
Wymiar planowanych usług powinien uwzględniać działania już prowadzone w ramach innych systemów oraz rehabilitację zorganizowaną przez rodzinę.
KWALIFIKACJE OSÓB ŚWIADCZĄCYCH SPECJALISTYCZNE USŁUGI OPIEKUŃCZE DLA OSÓB Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI
Kwalifikacje realizatorów powinny być odpowiednie do rodzaju zaburzeń psychicznych klientów, ich potrzeb oraz zakresu i rodzaju usług.
Zgodnie z § 3 ust. 1 rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 22 września 2005 r. specjalistyczne usługi opiekuńcze powinny być świadczone przez osoby posiadające kwalifikacje do wykonywania zawodu: pracownika socjalnego, psychologa, pedagoga, logopedy, terapeuty zajęciowego, pielęgniarki, asystenta osoby niepełnosprawnej, opiekunki środowiskowej, specjalisty w zakresie rehabilitacji medycznej, fizjoterapeuty lub innego zawodu dającego wiedzę i umiejętności pozwalające świadczyć określone usługi specjalistyczne.
Ponadto kandydat na realizatora specjalistycznych usług opiekuńczych musi legitymować się co najmniej trzymiesięcznym stażem w jednej z następujących instytucji, wskazanych w § 3 ust. 2 ww. rozporządzenia:
• szpitalu psychiatrycznym,
• jednostce organizacyjnej pomocy społecznej dla osób z zaburzeniami psychicznymi,
• placówce terapii lub placówce oświatowej do której uczęszczają dzieci z zaburzeniami rozwoju lub upośledzeniem umysłowym,
• ośrodku terapeutyczno-edukacyjno-wychowawczym,
• warsztacie terapii zajęciowej,
• innej jednostce niż wymienione powyżej świadczącej specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi.
Osoby świadczące usługi w zakresie kształtowania umiejętności zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i umiejętności społecznego funkcjonowania, motywowania do aktywności, leczenia i rehabilitacji, prowadzenia treningów umiejętności samoobsługi i umiejętności społecznych oraz wspierania, także w formie asystowania w codziennych czynnościach życiowych, muszą posiadać przeszkolenie i doświadczenie w zakresie:
• umiejętności kształtowania motywacji do akceptowanych przez otoczenie zachowań,
• kształtowania nawyków celowej aktywności,
• prowadzenia treningu zachowań społecznych.
Ośrodek pomocy społecznej samodzielnie weryfikuje zgodność kwalifikacji i doświadczenia zawodowego kandydata na realizatora specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi.
O akceptację zatrudnienia nowego realizatora ośrodek pomocy społecznej może się zwrócić do Wydziału tylko w wyjątkowych przypadkach, gdy sam nie jest w stanie dokonać takiej weryfikacji.
W trakcie kontroli dotyczącej realizacji specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi sprawdzane będą dokumenty bezpośrednich wykonawców usług, zatrudnianych przez jednostki, pod kątem ich kwalifikacji oraz doświadczenia zawodowego.
KALKULACJA KOSZTÓW 1 GODZINY USŁUGI ORAZ ODPŁATNOŚĆ
Koszt jednej godziny usługi świadczonej klientowi oblicza się, biorąc pod uwagę wysokość kosztów związanych ze świadczeniem tej formy pomocy, m. in. uwzględniając zakres usług, koszty zatrudnienia, dojazd do miejsca świadczenia usług oraz niezbędne koszty obsługi stanowiska pracy.
Stawka godzinowa może również wynikać z umowy zawartej z osobą lub innym podmiotem przyjmującym zlecenie realizacji zadania.
Zgodnie z § 4 ust. 4 ww. rozporządzenia: ,,Cenę 1 godziny zegarowej specjalistycznych usług dla osób z zaburzeniami psychicznymi ustala ośrodek pomocy społecznej albo centrum usług społecznych, o którym mowa w ustawie z dnia 19 lipca 2019 r. o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych (Dz. U. poz. 1818). Cenę ustala się na podstawie analizy kosztów realizacji tego zadania lub wynika ona z umowy zawartej przez ośrodek pomocy społecznej lub centrum usług społecznych z podmiotem przyjmującym zlecenie realizacji zadania”.
Zgodnie z § 4 ust. 6 ww. rozporządzenia: ,,Ośrodek pomocy społecznej albo centrum usług społecznych wydaje decyzję o liczbie godzin przyznanych miesięcznie specjalistycznych usług oraz o wysokości odpłatności”.
Jednocześnie w myśl § 5 ww. rozporządzenia: ,, Opłata za specjalistyczne usługi jest wnoszona przez osobę uzyskującą pomoc w formie specjalistycznej usługi lub jej opiekuna, w terminie do 15. dnia każdego miesiąca następującego po miesiącu, w którym wykonano usługę: 1) bezpośrednio do kasy urzędu gminy, ośrodka pomocy społecznej albo centrum usług społecznych; 2) przelewem na wskazane w decyzji konto”.